Denken grote geesten gelijk?
Drie experts (TU, overheid, bedrijfsleven) gaan in discussie naar aanleiding van een stelling. Dit keer:
Tekst Marieke Enter
Moeten we alleen nog boven zeeniveau bouwen?
De Graaf “Er is al ruimtegebrek. Kies liever voor drijvende oplossingen.”
Hooimeijer “Water- en stedenbouwkundigen kunnen samen betere oplossingen bedenken, met kwaliteiten die mensen belangrijk vinden.”
Rijcken “Dat zou een cultuur- en kapitaalvernietiging van duizelingwekkende proporties betekenen. Onnodig, onhaalbaar en ondoordacht.”
Kunnen we combinaties maken met andere opgaven?
Hooimeijer “Nederland heeft óók een wooncrisis en een enorme ecologische crisis.”
De Graaf “Welke oplossing we ook kiezen, circulair en natuurinclusief moet de norm zijn. Anders vergroten we het probleem alleen maar.”
Rijcken “Ons land is een grote watermachine. De grote uitdaging is om die zo in te richten dat zowel mens als natuur er goed kunnen gedijen.”
Zit het klimaatrobuust zijn tussen de oren?
Hooimeijer “Nederland is enorm risicomijdend, maar dat is niet vol te houden. We moeten weer leren meebewegen met het water.”
Rijcken “Veilig blijven onder een stijgende zeespiegel is vooral gefundeerd op brede vertrouwensrelaties in de maatschappij: vertrouwen in technologie en in instituties.”
De Graaf “Psychologische factoren kunnen ook razendsnel de andere kant op werken.”
Het valt niet mee, volgens het IPCC.
“Klimaatverandering pakt erger uit dan verwacht, zegt het recente deel II van het IPCC-rapport*. Tegelijkertijd concludeert het dat we nog nét op tijd zijn om ook in de toekomst veilig en duurzaam te kunnen leven in delta’s en kustgebieden. Maar de klok tikt.”
“Voor ons bedrijf was het een enorme opsteker dat het IPCC wijst op drijvend bouwen als een van de oplossingsrichtingen. Het noemt zelfs expliciet een project van ons als voorbeeld van transformatieve adaptatie, ons drijvend paviljoen in Rotterdam.”
“Dit nieuwe IPCC-rapport geeft extra brandstof aan de discussie over klimaatadaptatie en -mitigatie. Het lijkt logisch dat het laaggelegen Nederland gigantisch moet inzetten op CO2-reductie, maar die redenatie klopt niet. CO2-reductie doen we voor de hele planeet. Klimaatadaptatie doen we voor ons eigen hachje.”
‘Bijna de helft van de wereldbevolking leeft binnen honderd kilometer van de kust. Die kun je naar hogere gebieden verplaatsen, maar het is ook mogelijk om op water te wonen, voedsel te produceren of energie op te wekken.’
Moeten we bij keuzes over hoe en waar te bouwen meer uitgaan van klimaatverandering, zoals de Deltacommissaris bepleitte?
“Verstedelijking in laag Nederland ontmoedigen, of zelfs evacueren naar hogere gronden, geeft hoge kosten en lage baten. Nederland is een door mensen gemaakt watersysteem, waardoor we al eeuwenlang in lagergelegen gebieden kunnen leven en waarde opbouwen. Monetariseer die waarde en je komt al gauw op een bedrag van zo’n 10.000 miljard euro. Dat gaan we toch niet opgeven?”
“Bijna de helft van de wereldbevolking leeft binnen honderd kilometer van de kust. Die kun je naar hogere gebieden willen verplaatsen, maar logischer is het om óók te kijken naar alternatieven. Net zoals op land is ook het mogelijk om op water te wonen, voedsel te produceren of energie op te wekken. Sterker nog: dat gebeurt al.”
“We moeten in elk geval ophouden met doen zoals we het nu doen. Op de lange termijn kan waterbouw niet meer altijd alles beschermen. Dat leidt tot ruimtelijk geknutsel en de ramp wordt te groot als het mis gaat. En Nederland heeft meer opgaven, zoals de wooncrisis en de enorme ecologische crisis. Zeespiegelstijging moeten we níet als een one trick pony willen oplossen.”
‘De publieke opinie doet ertoe. Ik zie het ook als een taak van ons vakgebied om het voorstellingsvermogen te vergroten; om toekomstbeelden te schetsen en perspectieven te creëren. Mensen moeten weten dat er verschillende keuzes zijn, met verschillende consequenties.’
Het gaat om een bredere herbezinning?
“Hoe meer technologische mogelijkheden we kregen in de loop der eeuwen, hoe verder we van de dreiging van het watersysteem af kwamen te staan. Nederland heeft inmiddels een enorm hoge risicomijding, maar dat is niet vol te houden. We moeten weer leren meebewegen met het water.”
“Maar wel op de goede manier. Dus: met een positieve ecologische impact, duurzaam, circulair. En niet alleen voor de rijken, maar bereikbaar voor alle inkomensgroepen. Als we drijvende steden op dezelfde manier gaan bouwen als we tot nu toe steden bouwden op het land, dan zijn we het probleem niet aan het oplossen maar aan het vergroten.”
“Nederland is een soort watermachine; een door de mens gemaakt systeem op een situatie die ooit natuurlijk was. Zoals de natuur ooit was, komt het nooit meer terug – maar we kunnen de watermachine wel degelijk natuurinclusiever vormgeven, stimuleren dat zeldzame diersoorten terugkeren en prachtige landschappen creëren.”
“Zeespiegelstijging maakt ons land niet totaal onbewoonbaar; we kunnen het alleen niet meer benutten zoals we nu gewend zijn. Er valt best te leven met dijken die af en toe overstromen. Bijvoorbeeld op zelfvoorzienende terpen, met eigen energie – en watervoorziening en wc’s op de eerste verdieping. Dan leef je gewoon met het water, in plaats van te rekenen op een waterbouwkundige die het oplost. En de ecologie vaart er wel bij.”
Klimaatrobuustheid zit ook
tussen de oren.
“Cruciale vraag is of we er voldoende op durven te vertrouwen dat we onze watermachine niet alleen redelijk goed weten te besturen, maar dat ook nog eeuwen kunnen blijven doen. Dat gaat dus om vertrouwen in de techniek, maar ook in grote instituties: een betrouwbare overheid, een redelijk functionerende internationale economie, kennisontwikkeling die op peil blijft en, heel belangrijk, een stabiele energievoorziening. Dit vraagstuk heeft alles te maken met vertrouwensrelaties in de maatschappij.”
“Klimaatrobuuste oplossingen gaan gepaard met allerlei praktische en sociologische vragen. Hoe zit het met eigendomsrechten; hoe valt het te financieren, te verzekeren? En vooral: wíllen mensen het wel? Daarbij geldt heel sterk: zien is geloven. Als mensen zíen dat ons drijvende platform geen krimp geeft in een storm die half Nederland platlegt, draagt dat enorm bij aan het vertrouwen in drijvend wonen. Psychologische factoren kunnen hardnekkige obstakels zijn, maar ze kunnen ook razendsnel de andere kant op werken.”
“De publieke opinie doet ertoe. Ik zie het ook als een taak van ons vakgebied om het voorstellingsvermogen te vergroten; om toekomstbeelden te schetsen en perspectieven te creëren. Mensen moeten weten dat er verschillende keuzes zijn, met verschillende consequenties. Het belang daarvan heb ik in Japan gezien, waar na de tsunami metershoge dijken werden opgericht die vissersgemeenschappen totaal afsloten van ‘hun’ baai. Dat zijn echt littekens geworden. Voor mij onderstreept dat het enorme belang van interdisciplinaire samenwerking tussen waterbouw en stedenbouw. Juist gezámenlijk kunnen we oplossingen ontwerpen met kwaliteiten die mensen belangrijk vinden.”
Dus we moeten keuzes niet laten regeren door angst?
“Als er een zware dijkdoorbraak komt, zijn we de klos. Want dan is het risico levensgroot dat een kettingreactie optreedt van dalend vertrouwen, toenemende emigratie, minder investeringen, teruglopende belastinginkomsten, minder geld om in veiligheid te investeren, weer een overstroming enzovoort. Op weg naar een klimaatrobuuste toekomst is het gevoelsleven van de mens de grote onzekere factor.”
“Sinds 1814 is waterveiligheid een nationale verantwoordelijkheid, gericht op een hoge beschermingsgraad. Nu moet Nederland gaan nadenken over een andere risicocalculatie. Wat is onze risk appetite; welke risico’s zijn we bereid te nemen, en tegen welke prijs? Risico is de kans dat een gebeurtenis zich voordoet, vermenigvuldigd met de consequenties. Als we de consequenties van overstromingen verzachten, bijvoorbeeld door alle cruciale voorzieningen en infrastructuur op + 2 NAP te brengen, dan brengen we automatisch ook het risico van zeespiegelstijging naar beneden.
We hebben nog een paar decennia om ons land te vermaken; de zeespiegelstijging staat niet morgen al voor de deur. Daarbij kunnen we ook verschillende ‘smaken’ inbouwen qua risicoprofiel.”
“Je veilig voelen is een basisvoorwaarde, maar kwaliteit van leven en wonen gaat verder dan dat. Dé oplossing voor alles bestaat gewoon niet, daar is het probleem van de zeespiegelstijging te complex voor. Alles heeft nadelen, ook drijvend bouwen. Maar drijvend bouwen hoort wel in de gereedschapskist, met alle andere opties die mogelijk kunnen bijdragen aan een klimaatbestendige, duurzame toekomst.”
“Onderschat de kracht van ons systeem en de huidige instituties niet. Ik bedoel, we krijgen een pandemie over ons heen en de economie draait nog gewoon. In Duitsland, België en Zuid-Nederland deed zich ongekende wateroverlast voor, en zien we dat terug in de macro-cijfers? Er is veel reden om te vertrouwen op de robuustheid van het systeem.”
Lees meer. De TU Delft biedt verschillende online cursussen over duurzaam waterbeheer. Kijk voor alle online cursussen van de TU Delft op online-learning.tudelft.nl.