Hoe kijkt u terug op de klimaattop COP26?
Russchenberg “Er zijn veel goede dingen bereikt. Er zijn afspraken gemaakt over methaan en de afbouw van steenkool en over fondsen voor de ontwikkelende wereld. De vraag is of het goed genoeg is. Want de grootste uitdaging rondom klimaatverandering zit bij de opkomende wereld. Hoe krijgen we Afrika en Zuid-Amerika op ons niveau van welvaart, want daar willen ze naartoe, maar zonder de uitstoot van schadelijke stoffen? Ik zag onvoldoende terug hoe ze dat voor elkaar willen krijgen.”
Timmermans “Kern van het probleem is dat de landen die nu al het meeste lijden onder de klimaatcrisis, het minste bijdragen aan de uitstoot. Die landen zeggen terecht: ‘wij hebben bijna geen uitstoot. Wel gaan de oogsten mis, hebben we sprinkhanenplagen, duurt de moesson twee maanden, en hebben we in plaats van een hurricane season nu het hele jaar door tornado’s. Wat doen jullie daaraan?’ De geïndustrialiseerde wereld realiseert zich dat als je die landen op die punten niet tegemoetkomt, zij ook niet zullen meewerken aan een duurzame energieopzet.
Dat gezegd hebbende, geen enkele vorm van klimaatadaptatie, dus het je aanpassen aan de klimaatverandering, zal voldoende zijn als we niet ook voldoende doen aan klimaatmitigatie – het terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen. Daar moeten we de G20-landen op aanspreken, want die zijn verantwoordelijk voor 80 procent van de uitstoot.”
Is er concreet iets afgesproken over tegemoetkoming aan zich ontwikkelende landen?
Timmermans “Indertijd is beloofd dat er 100 miljard dollar per jaar beschikbaar zou zijn om de minst ontwikkelde landen te ondersteunen bij de reductie van uitstoot en de aanpassing aan klimaatverandering. De donoren hebben die 100 miljard nog niet bij elkaar. En waar geef je dat geld aan uit? Ontwikkelingslanden willen inzetten op adaptatie. Dat willen wij Europeanen ook. Die ontwikkeling wordt nu schoorvoetend gesteund door de Amerikanen en door andere rijke landen. Dat vraagstuk moeten we voor de volgende COP in Egypte concreter invullen.”
Wie is Frans Timmermans
Frans Timmermans is eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie, initiator en gangmaker van de Green Deal, het veelomvattende Europese programma om klimaatverandering tegen te gaan of af te remmen.
Foto: © Sam Rentmeenster
Wie is Herman Russchenberg
Prof. Herman Russchenberg is voorzitter van het TU Delft Climate Institute en hoogleraar atmosferische remote sensing aan de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de TU Delft. Zijn specialisme is de rol van wolken en aerosolen in het klimaatsysteem.
Doelstelling van de Green Deal is 55 procent reductie ten opzichte van 1990 in 2030 en klimaatneutraal in 2050. Zullen we dat halen?
Timmermans “Het kan. Aan een technische universiteit hoef ik niet uit te leggen dat sommige ontwikkelingen veel sneller gaan dan we dachten. Andere gaan juist moeizamer. We hebben alles stevig doorgerekend bij de Europese Commissie. Maar het kan alleen als we het integraal aanpakken en op alle terreinen dezelfde voortgang boeken. Dus met de energietransitie, het reduceren van het energiegebruik van woningen, bij het elektrificeren van ons transportsysteem. Het is alomvattend.”
Professor Russchenberg, gelooft u dat de wereldgemeenschap de doelstellingen zal halen?
Russchenberg “Het kan, maar er zijn veel beren op de weg. Wil je nul uitstoot in 2050, dan heb je negatieve emissies nodig waarmee je CO2 uit de lucht kunt verwijderen. Voor een deel is die technologie er nog niet. We moeten daarom sowieso inzetten op heel sterke reductie van de uitstoot want dat scheelt later weer in hoeveel je uit de lucht moet halen. Maar nogmaals, de technologie daarvoor moeten we nog ontwikkelen. Ga maar na. Afvang en opslag van CO2 kan wel, maar is te duur.
Bossen zijn belangrijk, maar ze groeien te langzaam. Technologische oplossingen zoals filters in schoorstenen die CO2 uit de lucht halen, zijn nog kleinschalig. Er moet veel werk verricht worden, juist aan de ontwikkeling van nieuwe technieken.”
Kan emissiehandel daar een rol in spelen? De prijs was lang heel laag.
Timmermans “Emissiehandel speelt zeker een grote rol. Ik had niet zo lang geleden een gesprek met Bill Gates. Hij heeft geïnvesteerd in een Amerikaans bedrijf dat ‘direct air capture’ doet – direct uit de lucht halen van CO2. Gates zei: voor ons wordt het commercieel interessant als de CO2-prijs rond de 100 dollar komt. Dat was eind 2021 bijna het geval. Die marktwerking is belangrijk, zeker als de technologie voortschrijdt.”
Russchenberg “Te vaak wordt gezegd: de technologie komt ons straks wel redden. Maar dat gaat niet vanzelf. De te maken innovatieslag tussen nu en 2050 is enorm.”
‘Ik heb er nog steeds vertrouwen in dat we de doelstellingen gaan halen
© Equinox Graphics
De TRUTHS-missie van ESA zal ongekend nauwkeurige metingen leveren van inkomende zonnestraling en van straling die door de aarde wordt teruggekaatst naar de ruimte. Daarmee kunnen meetgegevens van andere satellieten gekalibreerd worden.
© Filo
Kernenergie is een technologie die ons een beetje kan helpen. Hoe ziet u de rol van kernenergie in de energiemix richting 2050?
Timmermans “Kernenergie zal een rol spelen. Ik wil er rationeel en niet religieus mee omgaan – dat zeg ik al sinds de jaren tachtig. Je kunt je afvragen of kernenergie nog nodig is, nu hernieuwbare energie goedkoop is, en zich een exponentiële daling heeft ingezet in de prijs van zonnestroom. Het moet kosteneffectief zijn. Er is een afvalprobleem en de aanlooptijd is lang. De vraag is of je zo veel maatschappelijke middelen in een oplossing moet stoppen die uiteindelijk niet duurzaam is. Ik weet dat de Nederlandse regering plannen heeft om kerncentrales te laten bouwen. Dat moet je goed uitrekenen.”
Hoe ziet u dat, professor Russchenberg?
Russchenberg “Ik ben geen tegenstander van kernenergie, wel tegenstander van kernenergiedrammers. Die zijn er nu opeens heel veel. Ik vind dat kernenergie een goede rol kan spelen in de mix, maar meer ook niet. Zeggen dat kernenergie de oplossing is en dat we zon en wind moeten vergeten, zou heel fout zijn.”
Wat zijn de mogelijkheden als klimaatverandering doorzet?
Russchenberg “Ik beperk me tot technieken die het zonlicht weerkaatsen. Je kunt wolken manipuleren door stofdeeltjes, aerosolen, in de stratosfeer aan te brengen. Die werken als reflector, waardoor de aarde afkoelt. Dat is een soort noodrem voor het geval dat de aarde te warm wordt.”
© Artist’s impression of a Flettner rotor ship J. MacNeill (2008)
Schepen die zeewater in de lucht vernevelen zou een manier kunnen zijn om de weerkaatsing van zonlicht te versterken. Het voorstel is afkomstig van het Marine Brightening Project van professor Robert Wood (Universiteit van Washington)
KAN DE TEMPERATUUR STIJGING ONDER 1,5°C BLIJVEN?
Speelt die discussie over klimaataanpak ook in de fora waarin u zich beweegt?
Timmermans “Zeker. We weten dat we alles nodig zullen hebben om onze doel-stellingen te halen, we kunnen niets in de gereedschapskist laten liggen. Dus ook climate engineering speelt een rol. Het klimaatbeleid zoals wij dat willen voeren, is gebaseerd op het voorzorgsbeginsel: als je technieken toepast, moet je een redelijke inschatting kunnen maken van de risico’s voor de planeet en het klimaat. Op het gebied van climate engineering hebben we daarbij ingenieurs hard nodig, want je gaat prutsen aan klimaatsystemen.”
Russchenberg “Ik heb een grote zorg. Stel, het is 2050. Het is te warm, mensen pikken het niet meer en eisen dat er iets gedaan wordt. Als we dan climate engineering nodig hebben en er geen onderzoek naar hebben gedaan, zijn we te laat. Het onderzoek heeft twintig tot dertig jaar nodig, dus daar moeten we nu echt mee beginnen. Ik vind dat climate engineering onderdeel moet zijn van het complete klimaatbeleid want mocht het nodig zijn, moeten we klaar staan om het te kunnen toepassen. Een beetje zoals een brandweerauto die je het liefst nooit wilt gebruiken, maar wel graag op de hoek van de straat hebt staan.”
Timmermans “Daarom investeren wij er ook in. Wij geven via Horizon Europe en Horizon 2020 ondersteuning voor onderzoek naar dit soort projecten.
Green deal
De Europese Green Deal is een initiatief van de Europese Commissie dat in juli 2021 in werking trad. Het doel is om Europa tot 2050 om te vormen tot het eerste klimaatneutrale continent. Tegenover klimaatverandering en aantasting van het milieu zet de Europese Commissie een reeks aanpassingen van het klimaat-, energie-, vervoers- en belastingbeleid die het mogelijk moeten maken om in 2030 netto 55 procent minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990. En dat is slechts een tussenstap. In 2050 moet de netto uitstoot van broeikasgassen in Europa tot nul zijn teruggebracht, en gaat de economische groei niet langer gepaard met uitputting van grondstoffen.
Foto: © Stephan Timmers
De Green Deal is dus veel breder dan hernieuwbare energie en energietransitie. Zo stelde de Commissie eind 2021 nieuwe regels voor om de door de EU veroorzaakte ontbossing te beteugelen. En nieuwe regels om de overbrenging van afvalstoffen binnen de EU te vergemakkelijken om de circulaire economie te bevorderen en de uitvoer van illegaal afval naar landen buiten Europa aan te pakken. Ook presenteerde de Commissie een nieuwe bodemstrategie om tegen 2050 alle Europese bodems te herstellen, veerkrachtig te maken en adequaat te beschermen. De Green Deal beoogt een duurzamere herstart van de economie na de coronacrisis. Een derde van de 1,8 biljoen (duizend miljard) euro van het Europese herstelplan NextGenerationEU vloeit via de Green Deal.
Wanneer breekt het punt aan dat we moeten nadenken over de inzet van klimaataanpak?
Russchenberg “Mijn zorg is dat we straks te veel weersextremen krijgen. Idealiter heb je de inzet van climate engineering niet nodig, maar ik verwacht dat we het zullen toepassen als het te laat is. Dat we ons te weinig voorbereiden op het inzetten van die technologie.”
Eredoctoraat
“Ik heb eerder eredoctoraten ontvangen”, aldus Timmermans, “maar nooit was er zo’n gedoe over.” Terwijl Timmermans op 14 januari 2022 via de luchtbrug vanuit het gebouw van Technische Natuurkunde de Aula van de TU Delft binnenging, stonden tractoren voor de hoofdingang. Boze boeren hadden zich verenigd met klimaatontkenners en politieke tegenstanders in hun protest tegen het eredoctoraat dat de TU Delft had aangekondigd uit te reiken tijdens de 180ste Diesviering. Een petitie tegen het eredoctoraat werd ruim 23 duizend keer ondertekend.
© Portretten: Sam Rentmeester
ZONDER ONMIDDELIJKE ACTIE STEVENT DE WERELD AF OP 3,2°C STIJGING IN 2100
Zijn er doseerbare en omkeerbare technieken?
De heer Timmermans noemde net de onomkeerbaarheid van de ingrepen. Er is een heel scala aan verschillende technieken.
Russchenberg “Neem wolkenmanipulatie. Je kunt een wolk veranderen. Het duurt twee weken voordat je de effecten ziet. Stop je ermee, dan is het twee weken later weer weg. Bij stratosferische aerosolen houdt het effect een jaar aan. Als je stopt met injecteren is het een jaar later weer weg. Een jaar is te overzien.”
‘De vraag is of je zo veel maatschappelijke middelen in een oplossing moet stoppen die uiteindelijk niet duurzaam is’
Is het mogelijk dat we onszelf per ongeluk in een ijstijd storten?
Russchenberg “Nee, de Elfstedentocht krijgen we er niet mee terug.”
Timmermans “Ik hamer op dat voorzorgsbeginsel. Hoe meer ik erover lees, hoe meer ik besef dat alle systemen met elkaar samenhangen. En dat het evenwicht heel precair is. We zijn nu evenwichten aan het verstoren, en dat heeft een veel grotere invloed op onze leefomgeving dan we altijd hebben gedacht. Daarom vind ik dat, als je met dit soort technieken werkt, je in elk geval met heel veel modellen en onderzoek moet aantonen dat je níet het risico loopt dat precaire evenwichten permanent uit balans raken.”
Russchenberg “Het onderwerp heeft jarenlang in de taboehoek gezeten. Daar moet het vandaan. Je moet onderzoek gaan doen, want die kennis hebben we nodig om de risico’s te kunnen inschatten.”
