Innovatie & Impact Woningcrisis
Tekst: John Ekkelboom
© Sam Rentmeester
Met alleen nieuwbouw lossen we het woningtekort niet op. We moeten creatief kijken naar de bestaande gebouwenvoorraad, vinden ze bij Bouwkunde. Het initiatief 1MHomes werkt aan een totaalvisie met ook aandacht voor klimaat en een groene leefomgeving.
De komende tien jaar moeten er in ons land een miljoen woningen bij komen. De bouwproductie dient te worden versneld tot 100 duizend huizen per jaar, staat in het regeerakkoord.* Dat aantal is volgens Marja Elsinga, hoogleraar housing institutions & governance aan de TU Delft. het resultaat van de bouwlobby en arbitrair, omdat het is gebaseerd op modellen die aan een update toe zijn. “Uiteraard hebben we te maken met een fors woningtekort en is meer nieuwbouw cruciaal. Maar kijk eens naar de bestaande voorraad.
In Nederland hebben we gemiddeld 65 vierkante meter woonruimte per persoon. We wonen heel ruim maar die ruimte is slecht verdeeld. Zo beschikken sommige ouderen in hun eentje over 140 vierkante meter. Bouw daarom specifiek voor ouderen zodat zij kunnen doorstromen en er woningen vrijkomen voor gezinnen. Of splits huizen op in een boven- en benedenwoning. Verder moeten we beschikbare ruimte beter benutten. Denk aan verdichting en optoppen (een bouwlaag toevoegen – red.).
”Elsinga is projectleider van 1MHomes. Binnen dit initiatief, dat in 2019 startte, zoeken vakgebieden binnen de faculteit Bouwkunde samen naar oplossingen voor de woningcrisis.
‘Focus niet op getallen maar op kwaliteit’
De hoogleraar vindt deze wisselwerking een ‘verademing’. Ze spreekt van transdisciplinariteit waarbij wetenschappers de grenzen van hun vakgebied overgaan om tot vernieuwende inzichten te komen. “In ons land zijn we erg gespecialiseerd. Architecten, stedenbouwers en bouwtechnologen werken binnen hun eigen kolommen en volgen elkaars werk nauwelijks. Met 1MHomes proberen we die schotten te slechten.”
© SUM Design
Ontwerp van studententeam SUM om portiekflats te moderniseren
PORTIEKFLATS OPTOPPEN IN GROENE OMGEVING
Team SUM (Symbiotic Urban Movement), een groep studenten van diverse faculteiten van de TU Delft, wil portiekflats optoppen en moderniseren. Een prototype van het concept doet mee aan de duurzame huizenbouwcompetitiewedstrijd Solar Decathlon Europe 2022. Het idee is om de vele portiekflats in ons land te voorzien van houten prefab topmodules van een of meer lagen met zonnepanelen erboven. Naast de energieneutrale wooneenheden komen er gemeenschappelijke ruimtes en een aanbouw met installaties en lift. Nikki de Zeeuw van SUM vertelt dat er per portiekflat 30 tot 50 procent aan woonruimte te winnen valt. “Bovendien zetten we de bewoners centraal. We denken aan een groene omgeving en meer sociale cohesie. Ons uitgangspunt is dat iedereen moet kunnen wonen en vooral fijn kan wonen.” De Zeeuw denkt dat de plannen haalbaar zijn. “De bouw en de politiek kijken altijd direct naar de goedkoopste oplossing. Dat is sloop en nieuwbouw. Denk je in termijnen van bijvoorbeeld dertig jaar, dan is ons project ineens veel voordeliger.”
Experimenteren met betaalbare oplossingen
In het kader van de Nationale Wetenschapsagenda van NWO heeft 1MHomes samen met projectontwikkelaars, woningcorporaties, overheden, bewoners en de faculteiten Industrieel Ontwerpen en Techniek, Bestuur en Management het voorstel Dwelling Today – Living Tomorrow ingediend. Dit moet een toekomstvisie worden voor Nederland, zegt Elsinga. “De opgave is ingewikkeld vanwege veel regelgeving en compromissen. Bovendien gaat wonen ook over welzijn en een inclusieve en duurzame samenleving. Op basis van een toekomstvisie willen we met al die partijen experimenteren met betaalbare oplossingen in een grote proeftuin. In dit living lab kunnen we kijken wat er mis en wat er goed gaat.” Klakkeloos nieuwe woningen bijbouwen vindt Elsinga zeer onverstandig. Haar devies is niet te focussen op getallen maar op kwaliteit. Ze ziet in het land mooie initiatieven ontstaan.
© SVP architectuur stedenbouw SET amsterdam
Verplaatsbare prefab
Zoals het concept Uuthuuske van The New Makers uit Ridderkerk. Uuthuuske is een verplaatsbare circulaire en biobased prefab woning met een hoogwaardige architecto-nische uitstraling. Algemeen en technisch directeur Pieter Stoutjedijk, Delfts alumnus in architectuur en bouwtechniek, vertelt dat zijn bedrijf woningen van hoge kwaliteit realiseert op tijdelijk beschikbare locaties. “In veel gemeenten zijn braakliggende gebieden waarvoor een bestemmingsplan in de maak is. Het duurt vaak jaren voordat daadwerkelijk gebouwd gaat worden. Met een flitsvergunning is het mogelijk onze woningen snel te plaatsen. In de toekomst kun je de woning weer naar een andere locatie verhuizen.” The New Makers richt zich op starters, spoedzoekers en senioren die graag kleiner willen wonen. De meest compacte Uuthuuske-woning is 40 vierkante meter en de grootste 90 vierkante meter. Stoutjedijk: “Dit zijn vrijstaande woningen waarvan er al zo’n twintig zijn gerealiseerd. We zijn ook bezig met schakel- en stapelbare woningen. Deze varianten zijn eveneens van hout en volledig te demonteren.
Verder onderhandelen we met partijen die voor ons een hypotheek-product ontwikkelen specifiek voor onze woningen. Bij een hypotheek gaat het om vastgoed terwijl wij in feite losgoed leveren. Daardoor krijgen particulieren momenteel geen hypotheek voor onze woningen.”
Starters en statushouders
Een ander mooi voorbeeld vindt Elsinga het jongerenproject SET in het Amsterdamse IJburg, dat vorig jaar de VPRO Woonpioniers verkiezing heeft gewonnen. Hier is volgens haar sprake van transdisciplinariteit. Corporatie Alliantie ontwikkelde dit tijdelijke gebouw voor 180 bewoners samen met SVP Architectuur en Stedenbouw. Alumnus stedenbouwkunde Maartje Luisman, en partner bij SVP, noemt het een bijzonder en complex project. “De locatie was een trapveldje in een bestaande woonwijk. De gemeente stelde deze kavel ter beschikking voor tijdelijke woningbouw voor starters en statushouders. Door beide groepen te mengen vinden statushouders gemakkelijker hun weg en bouwen ze sneller een sociaal netwerk. We hebben ervoor gezorgd dat het ontwerp van het gebouw en de inrichting van de buitenruimte daaraan zullen bijdragen.”
Buurtparticipatie
SVP heeft de buurtbewoners van tevoren betrokken via een participatietraject. Zij vonden het belangrijk om groen te behouden. Daarom koos het architectenbureau ervoor de modulaire eenheden in een L-vorm te laten stapelen zodat tussen het gebouw en de bestaande buurt een park kon komen. Om het een speelser karakter te geven, zijn de modules getrapt geplaatst en is de buitenzijde van het complex voorzien van een speciaal ontworpen staal-houten gevel. Luisman voorspelt dat bewoners en buurtbewoners niet meer willen dat het gebouw ooit wordt afgebroken. “Het is niet alleen mooi maar bevordert ook de saamhorigheid. Iedere verdieping heeft een collectieve ruimte en gemeenschappelijke voorzieningen. Beneden is een huiskamer waar bewoners van het blok en de buurt elkaar kunnen ontmoeten. Bij dit project gaat het dus niet alleen om het bouwen van woningen. Het draagt ook bij aan het oplossen van een maatschappelijke opgave.”
In de online cursus Inclusive and Sustainable Cities leer je hoe stedelijke uitdagingen aan te pakken en hoe je adequate huisvesting en inclusieve woon-omgevingen kunt ontwikkelen voor duurzame stedelijke ontwikkeling. Kijk voor alle online cursussen van de TU Delft op online-learning.tudelft.nl.
DOOR STUDENTEN VOOR STUDENTEN
De woningnood onder studenten is groot. De Delftse Stichting Herontwikkeling tot Studentenhuisvesting (SHS) probeert leegstaande gebouwen geschikt te maken voor studentenhuisvesting. De meeste bestuursleden zijn bouwkundestudenten die een tussenjaar nemen om zich specifiek voor dit doel in te zetten. Inmiddels zijn drie voormalige zorggebouwen getransformeerd. Die bieden gezamenlijk onderdak aan 420 studenten. Volgens Joost van Iersel, bouwkundestudent en SHS-voorzitter, staat de stichting voor een nieuwe bijzondere opgave. “De vorige panden waren al ingericht als slaap- en verblijfsruimten. Nu hebben we in Rijswijk drie leegstaande kantoorpanden in dezelfde straat op het oog. Het is een grotere uitdaging om deze geschikt te maken voor studentenhuisvesting.” Van Iersel benadrukt dat ieder project een tijdelijk karakter heeft. “Voordeel is dat je ze daardoor veel sneller kunt realiseren. Anders duurt het jaren. En als een termijn afloopt, dan kijken we samen met de gemeente en investeerders naar een vervolg.”
*Op 11 maart 2022 presenteerde minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Hugo de Jonge de Nationale Woon- en Bouwagenda en het programma Woningbouw. Hierin staat dat er in de periode tot 2030 bijna 900 duizend nieuwe huizen moeten worden gebouwd. Hiervoor komt 2 miljard euro beschikbaar.